Książki z 2023

Andrzej Ballo Niczyje

Maciej Bieszczad Pasaże

Maciej Bieszczad Ultradźwięki

Zbigniew Chojnowski Co to to

Tomasz Dalasiński Dzień na Ziemi i 29 nowych pieśni o rzeczach i ludziach

Kazimierz Fajfer Całokształt

Zenon Fajfer Pieśń słowronka

Piotr Fluks Nie z tego światła

Anna Frajlich Szymborska. Poeta poetów

Adrian Gleń Jest

Jarek Holden Gojtowski Urywki

Jarosław Jakubowski Baza

Jarosław Jakubowski Koń

Waldemar Jocher dzieńdzień

Jolanta Jonaszko Nietutejsi

Bogusław Kierc Dla tego

Andrzej Kopacki Życie codzienne podczas wojny opodal

Jarosław Księżyk Hydra

Kazimierz Kyrcz Jr Punk Ogito w podróży

Franciszek Lime Garderoba cieni

Artur Daniel Liskowacki Do żywego

Grażyna Obrąpalska Zanim pogubią się litery

Elżbieta Olak W deszczu

Gustaw Rajmus >>Dwie Historie<< i inne historie

Juan Manuel Roca Obywatel nocy

Karol Samsel Autodafe 6

Kenneth White Przymierze z Ziemią

Andrzej Wojciechowski Budzą mnie w nocy słowa do zapisania

Wojciech Zamysłowski Birdy peak experience

City 6. Antologia polskich opowiadań grozy

Książki z 2022

Andrzej Ballo Bodajże

Wenanty Bamburowicz Masy powietrza

Maciej Bieszczad Miejsce spotkania

Kazimierz Brakoniecki Oumuamua. Atlas wierszy światologicznych
 
Roman Ciepliński Schyłek

Zbigniew Chojnowski Tarcze z pajęczyny

Zbigniew Chojnowski Tyle razy nie wiem

Wojciech Czaplewski Dzieje poezji polskiej

Marek Czuku Nudne wiersze

Tomasz Dalasiński Przystanek kosmos i 29 innych pieśni o rzeczach i ludziach

Michał Filipowski Licytacja kamienia

Anna Frajlich Powroty [wiersze zebrane. tom 2]

Anna Frajlich Przeszczep [wiersze zebrane. tom 1]

Paweł Gorszewski Uczulenia

Jarosław Jakubowski Dzień, w którym umarł Belmondo

Bogusław Kierc Był sobie

Andrzej Kopacki Gra w hołybkę

Zbigniew Kosiorowski Metanoia

Franciszek Lime Formy odbioru. Poetyckie przekazy z Bezrzecza i Szczecina

Piotr Michałowski Światy równoległe

Dariusz Muszer Baśnie norweskie. tom 2

Ewa Elżbieta Nowakowska Gwiazda drapieżnik

Halszka Olsińska Przebyt

Uta Przyboś Jakoby

Agnieszka Rautman-Szczepańska Wypożyczalnia słów

Karol Samsel Autodafe 5

Karol Samsel Fitzclarence

Julia Anastazja Sienkiewicz Wilowska Planetoida, pechowy graf i wielka filozofia. Opowieści z przedwojennego Tuczna i okolic

Bartosz Suwiński Dutki

Inka Timoszyk Nieskończoność podróży

Sławomir Wernikowski Partita

Alex Wieseltier Krzywe zwierciadło

Kenneth White Ciało absolutu

City 5. Antologia polskich opowiadań grozy
 
eleWator. antologia 2012-2021. proza

Henryk Bereza. Krystyna Sakowicz. Korespondencja

WĘDROWNICZEK, Co to jest poezja? (11 upewnień)

2019-02-26 15:46

1. „Pytanie to, w tytule / postawione tak śmiało, / choćby z największym bólem / rozwiązać by należało” (jak napisał Konstanty Ildefons Gałczyński w wierszu „Dlaczego ogórek nie śpiewa”). W tym celu można strawestować słynną definicję konia z „Nowych Aten” Benedykta Chmielowskiego na „Wiersz jaki jest, każdy widzi”.
I chyba tak rzeczywiście jest. Wystarczy, że rzucimy okiem na jakiś tekst, i od razu wiemy, że to jest wiersz. Bo jest zapisany w słupkach, bo się rymuje, bo jest względnie krótki. Czy jednak to już wszystko, co możemy powiedzieć o poezji? Czy nie kryje się za nią jakaś tajemnica albo czy ma ona drugie dno?

2. Proszę posłuchać trioletu nieżyjącego już, nieco zapomnianego łódzkiego poety, Jerzego Jarmołowskiego:
„a co jest poezja – a kto ją tam wie
a czymże poeta – a kto go tam zna
a co śni poeta w chryzantemy śnie
bo co chryzantema – to kto ją tam wie
i kto komu śni się i kto w czyim śnie
i co chryzantema śni w poety snach
a co jest poezja – a kto ją tam wie
a czymże poeta – a kto go tam zna”
Zwróćmy uwagę na budowę tego wiersza. Składa się on z ośmiu wersów. Wers pierwszy pojawia się (dosłownie lub z niewielkimi zmianami) także w czwartym i siódmym. Wers drugi jest powtórzony w ostatnim. Występują tu tylko dwa rymy w układzie: abaaabab.
Triolet to forma wiersza, która wykształciła się w poezji starofrancuskiej w XIII wieku. W Polsce popularny był zwłaszcza w okresie romantyzmu i pisał takie wiersze m.in. Adam Mickiewicz. Nazwa „triolet” znaczy dosłownie „mała trójka” i wzięła się zapewne od trzykrotnego pojawiania się w nim pierwszego wersu.

3. W starożytności poezja znajdowała się blisko religii, a granica między literaturą i filozofią bywała płynna. Pierwsze arcydzieła wielkich cywilizacji to często święte księgi zawierające hymny, modlitwy, opowieści mitologiczne (np. Biblia i mocno poetycka „Pieśń nad pieśniami”). Za pisarzy uważano w przeszłości również historyków, geografów, uczonych, a nawet podróżników.

4. Kolebką europejskiej poezji jest starożytna Grecja. Pierwszym wielkim poetą europejskim był Homer, autor poematów epickich „Iliada” i „Odyseja”, które powstały najprawdopodobniej w VIII w. p.n.e. Są jednak hipotezy podające w wątpliwość jego istnienie. Według znanej anegdoty, nie wiadomo dokładnie, czy Homer istniał, natomiast z całą pewnością był ślepy.
Początki liryki greckiej nie są nam znane. Niewątpliwie, istniała ona, odkąd istniały ludy greckie. Z pewnością i w Grecji, tak jak u innych ludów, musiały istnieć pieśni ludowe, np. śpiewane przy pracy, a także związane z życiem religijnym, rodzinnym oraz obrzędowe. Utwory te zaginęły. Znamy je jedynie dzięki nielicznym cytatom, przekazanym przez późniejszych autorów.

5. Od czasów starożytnych utrwalił się podział dzieł literackich na trzy podstawowe rodzaje: liryka, epika, dramat. Te z kolei dzielą się na liczne gatunki, które mają różne odmiany gatunkowe.

6. W epokach dawniejszych nazwą „poezja” określano wszystkie dzieła zaliczane do literatury pięknej, ponieważ składały się na nią w większości dzieła wierszowane.

7. W XIX w. poezja stała się synonimem liryki, co się wiązało z faktem, że dramat w większości (poza tzw. dramatem poetyckim) i cała niemal epika stały się domeną prozy. Ale w obręb poezji włącza się także prozatorskie utwory liryczne, tzw. poemat prozą czy proza poetycka.

8. Poezję w najogólniejszym sensie, jako formę wypowiedzi pisanych wierszem, przeciwstawia się prozie, utworom niewierszowanym, narracyjnym, pozbawionym stałych jednostek rytmicznych.

9. Dawniej wiersz był zorganizowany w oparciu o rytm i rym. W XX w. zaczął dominować wiersz wolny (nierytmiczny) i biały (po raz pierwszy w literaturze polskiej wiersz bezrymowy pojawił się w „Odprawie posłów greckich” Jana Kochanowskiego jako aluzja do pozbawionego rymu wiersza antycznego).

10. Czym więc się cechuje wiersz na początku XXI wieku? Oto kilka moich spostrzeżeń:
– skrótowość wypowiedzi; zwartość i oszczędność na zasadzie „najmniej słów” (Julian Przyboś);
– zmetaforyzowanie wypowiedzi, nagromadzenie środków stylistycznych;
– zaskakujące zestawienia i skojarzenia; selekcja;
– „Poezja to wrażliwość oka i ucha” – powiedział amerykański poeta Robert Frost, czyli operowanie obrazem i praca w języku.

11. Poezja jednak wymyka się – na szczęście – wszelkim schematom, definicjom i etykietkom. Jako podsumowanie powtórzę więc słowa z trioletu Jerzego Jarmołowskiego:
„a co jest poezja – a kto ją tam wie
a czymże poeta – a kto go tam zna”

© Marek Czuku