nowości 2024

Anna Andrusyszyn Pytania do artystów malarzy

Edward Balcerzan Domysły

Henryk Bereza Epistoły 2

Roman Ciepliński Nogami do góry

Janusz Drzewucki Chwile pewności. Teksty o prozie 3

Anna Frajlich Odrastamy od drzewa

Adrian Gleń I

Guillevic Mieszkańcy światła

Gabriel Leonard Kamiński Wrocławska Abrakadabra

Wojciech Ligęza Drugi nurt. O poetach polskiej dwudziestowiecznej emigracji

Zdzisław Lipiński Krople

Krzysztof Maciejewski Dwadzieścia jeden

Tomasz Majzel Części

Joanna Matlachowska-Pala W chmurach światła

Piotr Michałowski Urbs ex nihilo. Raport z porzuconego miasta

Anna Maria Mickiewicz Listy z Londynu

Karol Samsel Autodafe 7

Henryk Waniek Notatnik i modlitewnik drogowy III

Marek Warchoł Bezdzień

Andrzej Wojciechowski Zdychota. Wiersze wybrane

książki z 2023

Andrzej Ballo Niczyje

Maciej Bieszczad Pasaże

Maciej Bieszczad Ultradźwięki

Zbigniew Chojnowski Co to to

Tomasz Dalasiński Dzień na Ziemi i 29 nowych pieśni o rzeczach i ludziach

Kazimierz Fajfer Całokształt

Zenon Fajfer Pieśń słowronka

Piotr Fluks Nie z tego światła

Anna Frajlich Szymborska. Poeta poetów

Adrian Gleń Jest

Jarek Holden Gojtowski Urywki

Jarosław Jakubowski Baza

Jarosław Jakubowski Koń

Waldemar Jocher dzieńdzień

Jolanta Jonaszko Nietutejsi

Bogusław Kierc Dla tego

Andrzej Kopacki Życie codzienne podczas wojny opodal

Jarosław Księżyk Hydra

Kazimierz Kyrcz Jr Punk Ogito w podróży

Franciszek Lime Garderoba cieni

Artur Daniel Liskowacki Do żywego

Grażyna Obrąpalska Zanim pogubią się litery

Elżbieta Olak W deszczu

Gustaw Rajmus >>Dwie Historie<< i inne historie

Juan Manuel Roca Obywatel nocy

Karol Samsel Autodafe 6

Kenneth White Przymierze z Ziemią

Andrzej Wojciechowski Budzą mnie w nocy słowa do zapisania

Wojciech Zamysłowski Birdy peak experience

City 6. Antologia polskich opowiadań grozy

"Kra", https://sztukater.pl, 13.09.2023

copyright © https://sztukater.pl 2023


Już wiem, że proza wydawana przez Formę w charakterystycznej, dopracowanej serii „Kwadrat” to teksty niełatwe, wymagające skupienia uwagi i otwarcia się na nową „formę” właśnie. Bo nawet jeśli są to opowiadania z pozoru proste, to posiadają szereg warstw do odkrycia, z których jedna prowadzi do kolejnej. Powieść zaś bywa kompilacją wspomnienia i warstwy narracyjnej, często przeszytych poetycką refleksją, a jeszcze częściej wspartych o filozoficzny kontekst. Nie da się więc ich prosto i jednoznacznie odczytać, a następnie odłożyć na półkę. One dojrzewają gdzieś w nas, by za niedługo ukłuć nową myślą, szturchnąć niespodziewaną puentą. Dobra proza musi się uleżeć, przegryźć, by się przed nami odsłonić.

Nie inaczej jest z opowiadaniami Grzegorza Strumyka, które można potraktować zupełnie oddzielnie albo jako rozwijający się przed nami ciąg. Narrator, być może alter ego autora, zdystansowany wobec ludzi autsajder, którego więzi z naturą są znacznie silniejsze niż z człowiekiem – temu z zasady przygląda się nieufnie. „Nie jestem gotowy na cokolwiek. Poza gotowością na siebie samego w samotności. Ale to nie jest samotność, to jest spoglądanie na innych z oddalenia. (...) Rozmowy żadnej nie będzie, rozmowy już znam”.

Autor rozsnuwa opowieść o pojedynczym życiu rozpiętym między narodzinami a śmiercią. „Krzyk mowy dziecka i magma słów matki. Obie mowy pewne, zbierające siły i rozsypane. Rozpętuje się życie. Trwa jak krzyk. Wyczerpuje się jak mowa matki”. To zagadka, jak wszystko samo działa, jakby miało świadomość, jakby samo nazwanie czegoś obdarzało je siłą sprawczą, nadawało znaczenie. Człowiekowi nie dano zbyt wielu możliwości decydowania, jakby trafił do świata, gdzie uruchomiono już z góry działającą determinantę, impuls, którego nie sposób zatrzymać. A co, gdy nawet słowa, ten jedyny czynnik mający jakąkolwiek sprawczą moc, uciekają, milkną, nie pozwalają się schwytać w mrokach afazji? Czy wówczas zanika też dla nas świat, a w końcu my i nie zostaje już nic? „Idę w ciszy, która jest pragnieniem porozmawiania już z córką, porozmawiania jeszcze z matką”.

Sposób narracji jest tutaj bardzo specyficzny, poetycko wysublimowany, tkanina doznań rozsnuta na pojedyncze niteczki impresji, nastrój skupienia i zadumania, sprzyjający owej ciszy, o której tak często jest mowa w tekście, rozrywany jest raz po raz gwałtownością przeżyć, dysonansem wprowadzanym przez zewnętrzne okoliczności, które najchętniej odepchnęlibyśmy od siebie i udali, że ich w ogóle nie było.

Widoczny zdumiony zachwyt nad dziecięcą idealną formą skumulowania tego, co najlepsze z obojga rodziców w nowe jestestwo, kompletne i bezbłędne, urzeka nas. „Odkąd córka zaczęła więcej mówić, w ich rozmowach wszystko było możliwe w słowach”. Dziecięctwo córki to jeden świat. Starość, bezradność, mentalne odchodzenie matki, to druga strona tego świata – już zupełnie inna. Awers i rewers. A on pomiędzy nimi. Zapisujący wrażenia, pogodzony z koniecznością zmian, z przechodzeniem jednego w drugie. Zdania nerwowe, urywane, jakby nie do końca pojmował, obracał je w ustach, próbując zrozumieć, wniknąć w swoje splątane uczucia, czułość przechodzącą w niepokój i w niechęć, zachwyt skażony lękiem, że to co przez chwilę cudowne, zaraz przeminie. Jakieś rozdrażnienie, niemal histeria, na granicy wybuchu, którą niemal w jednej chwili zastępuje wyciszone zadowolenie. To proza bardzo rozedrgana, usiłująca złapać mgnienie, goniąca wrażenie, by je utrwalić w barwnych, intensywnych plamach bez wyraźnych konturów, (...) był jak nerw na wierzchu, wszystko sprawiało chęć wyrwania się”.

Matka, która jest już tylko ciałem, reszta zaś zdążyła zaniknąć bez śladu, wykluczając możliwość porozumienia się, to sytuacja dobrze mi znana, tkwię w niej obecnie, zaniepokojona własnymi myślami, zawstydzona nimi i nie mająca odwagi, by się z nimi skonfrontować. Tak to niespodziewanie ten tekst, przepełniony szczerością, okazał się dla mnie rodzajem terapii. A więc inni mają podobnie ambiwalentne uczucia, z którymi sobie nie radzą! „Odczuł wielką ulgę w mieszkaniu matki bez niej”.

Jednocześnie zaś uwagę zwraca powracanie do wspomnień, do koloru, dotyku, szmeru, intonacji... To myślenie o matce przychodzi i odchodzi falami, przywołać może je wszystko. „Matowe. Mat. Ma. Mama”. To książka wrażliwa, rozciągnięta między uczuciami aż do bólu. Nic tu nie jest proste. Narrator nawet siebie nie do końca rozumie. W końcu to emocje, tłoczące się nieproszone i odpływające nie wiadomo dokąd, przeżywa je często w zadziwieniu, nie czując wcale potrzeby ich pojmowania. I tak też się tę książkę przyswaja. Bardziej uczuciem niż rozumem, reagując nie tyle na pojedyncze zdania, czy nawet akapity, a na klimat, na całokształt. Czyta się ją sercem, gdyż napisana została tak właśnie, emocjami, nasycona ich siłą i barwą, niczym sugestywny obraz ekspresjonisty. Dlatego też działa na nas intensywnie, podprogowo, nie pozostawia miejsca na chłodną analizę. Uderza w nas ta samotność w tłumie, w rodzinie, osobność nawet w miłości, mimo zespolenia ciał. Człowiek zawsze pozostaje pojedynczy, choć chciałby, a może tylko tak mu się wydaje, bliskości, porozumienia, o których tyle czytał. Zawsze znajdzie dla siebie swoją małą pustelnię, gdzie się schroni, otuli ciszą i postara zniknąć. W przeciwnym razie pozostanie mu już tylko sterylna biel szpitalnych korytarzy oraz tabletek zagłuszających przytłaczającą swoimi wymaganiami rzeczywistość.
Doris


Grzegorz Strumyk Krahttp://www.wforma.eu/kra.html