Książki z 2023

Andrzej Ballo Niczyje

Maciej Bieszczad Pasaże

Maciej Bieszczad Ultradźwięki

Zbigniew Chojnowski Co to to

Tomasz Dalasiński Dzień na Ziemi i 29 nowych pieśni o rzeczach i ludziach

Kazimierz Fajfer Całokształt

Zenon Fajfer Pieśń słowronka

Piotr Fluks Nie z tego światła

Anna Frajlich Szymborska. Poeta poetów

Adrian Gleń Jest

Jarek Holden Gojtowski Urywki

Jarosław Jakubowski Baza

Jarosław Jakubowski Koń

Waldemar Jocher dzieńdzień

Jolanta Jonaszko Nietutejsi

Bogusław Kierc Dla tego

Andrzej Kopacki Życie codzienne podczas wojny opodal

Jarosław Księżyk Hydra

Kazimierz Kyrcz Jr Punk Ogito w podróży

Franciszek Lime Garderoba cieni

Artur Daniel Liskowacki Do żywego

Grażyna Obrąpalska Zanim pogubią się litery

Elżbieta Olak W deszczu

Gustaw Rajmus >>Dwie Historie<< i inne historie

Juan Manuel Roca Obywatel nocy

Karol Samsel Autodafe 6

Kenneth White Przymierze z Ziemią

Andrzej Wojciechowski Budzą mnie w nocy słowa do zapisania

Wojciech Zamysłowski Birdy peak experience

City 6. Antologia polskich opowiadań grozy

Książki z 2022

Andrzej Ballo Bodajże

Wenanty Bamburowicz Masy powietrza

Maciej Bieszczad Miejsce spotkania

Kazimierz Brakoniecki Oumuamua. Atlas wierszy światologicznych
 
Roman Ciepliński Schyłek

Zbigniew Chojnowski Tarcze z pajęczyny

Zbigniew Chojnowski Tyle razy nie wiem

Wojciech Czaplewski Dzieje poezji polskiej

Marek Czuku Nudne wiersze

Tomasz Dalasiński Przystanek kosmos i 29 innych pieśni o rzeczach i ludziach

Michał Filipowski Licytacja kamienia

Anna Frajlich Powroty [wiersze zebrane. tom 2]

Anna Frajlich Przeszczep [wiersze zebrane. tom 1]

Paweł Gorszewski Uczulenia

Jarosław Jakubowski Dzień, w którym umarł Belmondo

Bogusław Kierc Był sobie

Andrzej Kopacki Gra w hołybkę

Zbigniew Kosiorowski Metanoia

Franciszek Lime Formy odbioru. Poetyckie przekazy z Bezrzecza i Szczecina

Piotr Michałowski Światy równoległe

Dariusz Muszer Baśnie norweskie. tom 2

Ewa Elżbieta Nowakowska Gwiazda drapieżnik

Halszka Olsińska Przebyt

Uta Przyboś Jakoby

Agnieszka Rautman-Szczepańska Wypożyczalnia słów

Karol Samsel Autodafe 5

Karol Samsel Fitzclarence

Julia Anastazja Sienkiewicz Wilowska Planetoida, pechowy graf i wielka filozofia. Opowieści z przedwojennego Tuczna i okolic

Bartosz Suwiński Dutki

Inka Timoszyk Nieskończoność podróży

Sławomir Wernikowski Partita

Alex Wieseltier Krzywe zwierciadło

Kenneth White Ciało absolutu

City 5. Antologia polskich opowiadań grozy
 
eleWator. antologia 2012-2021. proza

Henryk Bereza. Krystyna Sakowicz. Korespondencja

"Historie dla wybranych", www.latarnia-morska.eu, 23.02.2020

copyright © www.latarnia-morska.eu 2020

O tempora, o mores! Seria KWADRAT szczecińskiego wydawcy uraczyła czytelników zbiorem opowiadań Andrzeja Turczyńskiego, cenionego twórcy i intelektualisty (kilka lat temu miałem prawdziwą przyjemność recenzować jego znakomity „Koncert muzyki dawnej”). Dziesięć tekstów składających się na zbiór powstawało zdaje się w okresie między 1998 a 2014 rokiem – jeśli nie liczyć „Nocnej podróży...”, datowanej na 1987 rok, oraz dwóch opowiadań (najdłuższego oraz ostatniego) nieopatrzonych datą. Ponieważ jednak większość (ściśle: sześć) opowiadań – jeśli wierzyć zapisanym datom – ukończył Autor w przedziale między 2012 a 2014 rokiem, można zakładać, że coś je łączy, że istnieje coś, co nazwać można całościowym zamysłem tej książki. Podpowiedzią może być podtytuł: „Wariacje biograficzne”.

Cóż, słowo „wariacje” po łacinie znaczy ‘różności’, a „biograficzną” jest każda opowieść z życia literackiego bohatera. Podejrzewam Autora o to, że w składających się na „Czasy i obyczaje” utworach poukrywał własne, osobiste, mniej i bardziej traumatyczne doświadczenia, „coś, co wychynęło z mojej przeszłości, a czego w żaden sposób nie potrafiłem pochwycić i rozpoznać, mimo że byłem pewny tego czegoś ze mną związku” („Czytania o Złej Godzinie”)... Lecz nie jest rolą recenzenta tropienie autobiograficznych kontekstów, zostawmy to zadanie przyszłym badaczom (tym bardziej, że przywołany w najstarszym z opowiadań Nabokov igra z biografiami i patronuje niebezpiecznym narracyjnym grom, pułapkom i zasadzkom).

Andrzej Turczyński wysoko zawiesza poprzeczkę czytelnikowi. Opowiadanie „Graffiti. Żywioł Pustki”, pierwsze w zbiorze, rozpoczyna frapujące motto z Empedoklesa („Ziemia, która otacza człowieka”), po którym trzeba zmierzyć się ze zdaniem opisującym zmasakrowaną lalkę porzuconą w zamarzniętym błocie, wśród bujnej przyrody, symboli historii (ślad żołdackiego buta) i symboli biblijnych (cierniowa korona z kolczastego drutu). Zdanie ma szesnaście wersów i zawiera ponad pięćdziesiąt przymiotników. Widać, że Autor nic nie robi sobie z Różewiczowskiej diagnozy: „spadając skreślamy przymiotniki”, być może raczej wznosi się niż spada – i do tego wznoszenia się zaprasza czytelnika. Czy pomocą w tym wznoszeniu mogą być przypisy? Przypisy w opowiadaniu? „Graffiti. Żywioł Pustki” jest raczej wielowarstwowym (jak ów tytułowy obraz na murze) esejem – o pamięci, o przenikaniu się teraźniejszości i przeszłości.

I tak będzie dalej, choć ilość przypisów będzie statystycznie maleć. Za to będą piętrzyć się przymiotniki: „wrzaskliwe skrzekliwe kraknięcie mieniącego się atramentowym granatem smolistopiórego gawrona” („Czytania o Złej Godzinie”), „podróże ku tamtym odległym ziemiom poprzecinanym niespiesznymi lub bystrymi nurtami wąskich lub rozlewnych młodych rzek” („Dziewica o Żelaznych Zębach”). Synestezje, zmysłowość jak u Schulza wznosi się ku abstrakcjom, ku eterycznym ekstraktom śnień, gdzie narratorska pamięć, jak u Prousta, tyleż jest przypominaniem sobie, ile kreacją. A przecież, jak powiada narrator, „owa dziwaczna skłonność do rozpamiętywania drobiazgów, mnożenia szczegółów, prób pochwycenia, jedynie irytuje!”. Składnia wije się, tworząc labirynty inwersji...

(...) Najgłębiej oddycha się przy „Kronice sentymentalnej”. To najdłuższe z opowiadań, składających się na zbiór, urzeka pełną bólu historią bohaterki, uwikłaną w krwawą historię utraconego świata kresów. Aż szkoda, że to nie coś dużo większego, bo trochę tu fabularnych luk, narracyjnych skrótów, zbyt szybkich zwrotów akcji, z radością wziąłbym w ręce grubą powieść, której „Kronika sentymentalna” byłaby zalążkiem. Splot jednostkowego losu z losem świata sprzed stu lat, jak na najlepszych kartach powieści Józefa Mackiewicza, kapitalne, poruszające sekwencje finałowe.

Jednym z ważnych elementów struktury tekstu jest wpisany w ten tekst odbiorca. Każdy świadomy swego warsztatu pisarz wie, że swoją opowieścią stwarza słuchacza. Mam nieodparte wrażenie, że Turczyński swoimi „Czasami i obyczajami” stworzył odbiorcę rzadkiego jak ptak dodo, odbiorcę dorównującego erudycyjnie autorowi – powstaje wtedy niebezpieczeństwo, że jedynym czytelnikiem wchodzącym w kontakt z autorem będzie on sam. Czy wiecie państwo, co to jest krenelaż? Malatura? Czumackie maże? Żezło, krakelura, farfurka? Narrator Turczyńskiego nie ma litości, dużo kosztują kolory, niespodzianki, pieszczoty i pstryczki jego prozy. Bawi się z czytelnikiem i bawi się czytelnikiem. Wytworna rokokowa zabawa. „Fête galante”. Smacznego!
Wojciech Czaplewski


Andrzej Turczyński Czasy i obyczaje. Wariacje biograficznehttp://www.wforma.eu/czasy-i-obyczaje-wariacje-biograficzne.html