Książki z 2023

Andrzej Ballo Niczyje

Maciej Bieszczad Pasaże

Maciej Bieszczad Ultradźwięki

Zbigniew Chojnowski Co to to

Tomasz Dalasiński Dzień na Ziemi i 29 nowych pieśni o rzeczach i ludziach

Kazimierz Fajfer Całokształt

Zenon Fajfer Pieśń słowronka

Piotr Fluks Nie z tego światła

Anna Frajlich Szymborska. Poeta poetów

Adrian Gleń Jest

Jarek Holden Gojtowski Urywki

Jarosław Jakubowski Baza

Jarosław Jakubowski Koń

Waldemar Jocher dzieńdzień

Jolanta Jonaszko Nietutejsi

Bogusław Kierc Dla tego

Andrzej Kopacki Życie codzienne podczas wojny opodal

Jarosław Księżyk Hydra

Kazimierz Kyrcz Jr Punk Ogito w podróży

Franciszek Lime Garderoba cieni

Artur Daniel Liskowacki Do żywego

Grażyna Obrąpalska Zanim pogubią się litery

Elżbieta Olak W deszczu

Gustaw Rajmus >>Dwie Historie<< i inne historie

Juan Manuel Roca Obywatel nocy

Karol Samsel Autodafe 6

Kenneth White Przymierze z Ziemią

Andrzej Wojciechowski Budzą mnie w nocy słowa do zapisania

Wojciech Zamysłowski Birdy peak experience

City 6. Antologia polskich opowiadań grozy

Książki z 2022

Andrzej Ballo Bodajże

Wenanty Bamburowicz Masy powietrza

Maciej Bieszczad Miejsce spotkania

Kazimierz Brakoniecki Oumuamua. Atlas wierszy światologicznych
 
Roman Ciepliński Schyłek

Zbigniew Chojnowski Tarcze z pajęczyny

Zbigniew Chojnowski Tyle razy nie wiem

Wojciech Czaplewski Dzieje poezji polskiej

Marek Czuku Nudne wiersze

Tomasz Dalasiński Przystanek kosmos i 29 innych pieśni o rzeczach i ludziach

Michał Filipowski Licytacja kamienia

Anna Frajlich Powroty [wiersze zebrane. tom 2]

Anna Frajlich Przeszczep [wiersze zebrane. tom 1]

Paweł Gorszewski Uczulenia

Jarosław Jakubowski Dzień, w którym umarł Belmondo

Bogusław Kierc Był sobie

Andrzej Kopacki Gra w hołybkę

Zbigniew Kosiorowski Metanoia

Franciszek Lime Formy odbioru. Poetyckie przekazy z Bezrzecza i Szczecina

Piotr Michałowski Światy równoległe

Dariusz Muszer Baśnie norweskie. tom 2

Ewa Elżbieta Nowakowska Gwiazda drapieżnik

Halszka Olsińska Przebyt

Uta Przyboś Jakoby

Agnieszka Rautman-Szczepańska Wypożyczalnia słów

Karol Samsel Autodafe 5

Karol Samsel Fitzclarence

Julia Anastazja Sienkiewicz Wilowska Planetoida, pechowy graf i wielka filozofia. Opowieści z przedwojennego Tuczna i okolic

Bartosz Suwiński Dutki

Inka Timoszyk Nieskończoność podróży

Sławomir Wernikowski Partita

Alex Wieseltier Krzywe zwierciadło

Kenneth White Ciało absolutu

City 5. Antologia polskich opowiadań grozy
 
eleWator. antologia 2012-2021. proza

Henryk Bereza. Krystyna Sakowicz. Korespondencja

WĘDROWNICZEK, Od groteski do apokalipsy

2020-08-26 15:25

„Czerwony autobus. Didaskalia” (Sopot 2020) to książka tak nietypowa, że nawet mnie trudno ją sklasyfikować. Myślę jednak, że najbliższe prawdzie jest określenie „zbiór miniatur dramatycznych”. Rzecz z pogranicza poezji i dramatu – tak wypowiedział się na temat swojego nowego dzieła Jarosław Jakubowski.
Napawający lękiem „upiorny czerwony autobus”, który przemierza miniatury Jakubowskiego, przyjechał tu wprost z symboliczno-metaforycznego obrazu Bronisława Wojciecha Linkego „Autobus” (1959-61) oraz zainspirowanej tym dziełem piosenki Jacka Kaczmarskiego „Czerwony autobus” (1981). Natomiast pesymistyczny w swojej wymowie i społecznej diagnozie obraz Linkego sięga znacznie dalej, bo do „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego i jego wizji narodowych przywar.
Widmo czerwonego autobusu krąży po Polsce: „Pędzimy przez polską dzicz, / Wertepy, chaszcze, błota. / Patrz w tył, tam nie ma nic, / Żałoba i sromota. / Patrz w przód, tam raz po raz / Cel mgłą niebieską kusi. / Tam chce być każdy z nas, / Kto nie chce chcieć – ten musi!” – tak pisał Kaczmarski w okresie wiosny „Solidarności”. Jakże obraz ten kłóci się z socrealistyczną wizją zagrzewającej do pracy piosenki z 1952 roku (muzyka Władysława Szpilmana, słowa Kazimierza Winklera): „Autobus czerwony, przez ulice mego miasta mknie / mija nowe, jasne domy, i ogrodów chłodny cień / (...) / A motor tak huczy, dudni basem ponad miastem / W tej tonacji radości, w której serce moje gra / (...) / Wszyscy patrzą, jakby pierwszy raz zobaczyli miasto swe”. Ale porzućmy te historyczne dywagacje, bo bohater książki Jakubowskiego już nie pamięta, dlaczego czerwony autobus napawa go niejasnym lękiem. Ponieważ jego powód uległ przedawnieniu, pozostała po nim jedynie pamiątka, a „upiorny czerwony autobus” stał się „zwykłym czerwonym autobusem”.
Układ i filozofia miniatur Jakubowskiego przypomina klimat pierwszych surrealistycznych filmów, jak choćby „Psa andaluzyjskiego” Luisa Buñuela, w których oniryczna opowieść, odsłaniająca nieujawnione pokłady podświadomości, składa się z luźno powiązanych tematycznie scen, mających na celu zszokowanie widza. Natomiast kalejdoskopowy obraz tworzący mityczny labirynt minionych doznań i fantastycznych marzeń, relatywizujący i cofający czas – to świat prosto z „Sanatorium pod Klepsydrą” Brunona Schulza.
W „Czerwonym autobusie” pochodzące z różnych parafii porozrzucane obrazki tworzą współczesną kartotekę, złożoną z funkcjonujących na równych prawach dialogów i didaskaliów. Albo quasi-dialogów i quasi-didaskaliów, bo tak naprawdę to jednak proza poetycka wypełnia treścią ten najmniejszy teatr świata. Jednowyrazowe tytuły kolejnych scenek składają się z rzeczowników, a dwa z nich połączone z przyimkiem „w” pełnią funkcję okolicznika miejsca. Taka prostota i pewien minimalizm w nazywaniu poszczególnych części tomu sprowadzają ich wymowę do symboliczno-archetypicznego sygnału raczej niż do palety barw i odcieni. Powaga podejmowanych tematów zderza się tu z groteską i absurdem, co podkreślają ironia i kpiarski ton, z kolei intertekstualna nadmiarowość i wynikająca stąd literackość dzieła Jakubowskiego utwierdza jedynie czytelnika w przekonaniu, że nie wszystko odbywa się w tej scenerii całkiem serio i ma często parodystyczny charakter.
(...)

[całą recenzję będzie można przeczytać w numerze 35 (1/2021) „eleWatora”]

© Marek Czuku