Nie wiem, kogo obchodzić mogą takie moje dywagacje, jak ta z poprzedniego tygodnia – o pragnieniu bycia niewidzialnym. Te różne czapki-niewidki i takie tam cudowności znikania po coś zostały wymyślone. Po co?
Pewnie gadałbym teraz o emocjach wtapiania się w ciemność, o atrakcjach (erotycznych?) tego wtapiania się. Powściągam się, a jednak korci mnie, żeby jeszcze inaczej zobaczyć tę dziwną przygodę niewidzialności, jaką jest teatr lalek. Ten stary, „parawanowy” teatr lalek, kiedy aktorzy-animatorzy byli niewidzialni, a tylko lalki ich „uwidzialniały”. Ta przedziwna niewidzialność lalkarzy, ujawniana, uwidoczniana (!) przez lalkę, sporo mówi o skrytej (!) zachciance, przypisanej nam od przysłowiowego zarania: być widzialnie niewidzialnym, móc
być widmem (!), które może wszystko. Nade wszystko – to, czego nie może, albo nie wolno mu, kiedy jest jawną osobą społeczną.
Od dawna wydaje mi się, że ulubienie lalek ma swoje źródło w samej istocie bycia człowiekiem. Wypowiedziane właśnie zdanie zakrawa na banał, ale mnie nie chodzi o utrwalone ogólniki należące do skarbca kultury i cywilizacji. Idzie mi o – za każdym razem pierwotne – doświadczenie obcowania z lalką, a mam na myśli przede wszystkim lalkę będącą obrazem i podobieństwem człowieka.
Aluzja genezyjska nie jest ozdobnikiem.
Gdyby najprościej zrozumieć zdanie o stwarzaniu człowieka, lepionego z gliny czy z mułu ziemi, okaże się – anachronicznie rzecz jasna – że Bóg robi lalkę. Takie „lalkarskie” ujęcie nie przesłania mi sensu teologicznego czy ontologicznego. Wiem, że prymitywizuję metaforę biblijną, ale metoda w tym szaleństwie pozwala na uchwycenie tego właśnie, co w moim myśleniu o lalce uznałem za źródłowe.
Znajduję wsparcie u Gershoma Scholema, w jego rozważaniach na temat golema, które sprawiły mi ożywczą radość, potwierdzając intuicje nurtujące mnie od dzieciństwa.
Ze zdumieniem przeczytałem u Scholema, że hebrajskie słowo „golem” występuje w Biblii tylko w 16 wersecie Psalmu 139. Oznacza coś jeszcze nie ukształtowane, pozbawione formy, nie tknięte tchnieniem Boga. I nie jest to embrion.
W tłumaczeniu Izaaka Cylkowa ten werset brzmi tak: "Zaród mój widziały oczy Twoje, i w Księdze Twojej, gdzie wszystkie zapisane przeznaczenia przyszłe, i dla niego było jedno między niemi".
Nie jest więc moim widzimisię przekonanie, że lalkarstwo wywodzi się ze stwórczej analogii i że jest nią przeniknięte niemal w każdym – nawet banalnym czy trywialnym – geście lalkarza i jego lalki.
Odnajdując w mistyce żydowskiej owe teurgiczne analogie, odwołujące się do Księgi Stworzenia (Sefer Jecira), odczuwałem dreszcz jakiegoś pozaczasowego porozumienia w sprawie, która podniecała mnie w dzieciństwie (bez jakiejkolwiek świadomości, czym jest to – urzekające mnie w lalce.
© Bogusław Kierc
