nowości 2024

Anna Andrusyszyn Pytania do artystów malarzy

Edward Balcerzan Domysły

Anna Frajlich Odrastamy od drzewa

Adrian Gleń I

Guillevic Mieszkańcy światła

Gabriel Leonard Kamiński Wrocławska Abrakadabra

Wojciech Ligęza Drugi nurt. O poetach polskiej dwudziestowiecznej emigracji

Zdzisław Lipiński Krople

Tomasz Majzel Części

Joanna Matlachowska-Pala W chmurach światła

Piotr Michałowski Urbs ex nihilo. Raport z porzuconego miasta

Anna Maria Mickiewicz Listy z Londynu

Karol Samsel Autodafe 7

Marek Warchoł Bezdzień

Andrzej Wojciechowski Zdychota. Wiersze wybrane

książki z 2023

Andrzej Ballo Niczyje

Maciej Bieszczad Pasaże

Maciej Bieszczad Ultradźwięki

Zbigniew Chojnowski Co to to

Tomasz Dalasiński Dzień na Ziemi i 29 nowych pieśni o rzeczach i ludziach

Kazimierz Fajfer Całokształt

Zenon Fajfer Pieśń słowronka

Piotr Fluks Nie z tego światła

Anna Frajlich Szymborska. Poeta poetów

Adrian Gleń Jest

Jarek Holden Gojtowski Urywki

Jarosław Jakubowski Baza

Jarosław Jakubowski Koń

Waldemar Jocher dzieńdzień

Jolanta Jonaszko Nietutejsi

Bogusław Kierc Dla tego

Andrzej Kopacki Życie codzienne podczas wojny opodal

Jarosław Księżyk Hydra

Kazimierz Kyrcz Jr Punk Ogito w podróży

Franciszek Lime Garderoba cieni

Artur Daniel Liskowacki Do żywego

Grażyna Obrąpalska Zanim pogubią się litery

Elżbieta Olak W deszczu

Gustaw Rajmus >>Dwie Historie<< i inne historie

Juan Manuel Roca Obywatel nocy

Karol Samsel Autodafe 6

Kenneth White Przymierze z Ziemią

Andrzej Wojciechowski Budzą mnie w nocy słowa do zapisania

Wojciech Zamysłowski Birdy peak experience

City 6. Antologia polskich opowiadań grozy

"Odcienie alienacji", www.latarnia-morska.eu, 17.09.2015

copyright © www.latarnia-morska.eu 2015

Małgorzata Gwiazda-Elmerych w powieści Toto w sposób dosadny i – co za tym idzie – z naturalistycznym rozmachem przedstawia losy Renaty Trott, najpierw siedmioletniej dziewczynki, potem piętnastolatki, w końcu dorosłej kobiety. Zwana przez mieszkańców Kobyłek, rodzinnej miejscowości, „wioskowym głupkiem”, dojrzewa w ciągłym napięciu i poczuciu beznadziejności. Jest pewna, że tak powinno być, bo nie może  lepiej – a jeśli nawet może, to jak?

Owe kwestie kołyszą się znakami zapytania nad Renatą i wszelkie rozważania egzystencjalne umierają w zarodku, kończąc się myślą o determinizmie jej losu. Wychowywana w skrajnej nędzy cielesnej, a przede wszystkim duchowej, zapomniana (i szykanowana) przez własną matkę, pędzi smutne życie dziecka w małej, ponurej społeczności. W destrukcyjny sukurs rodzicielce przychodzi dziadek, traktujący wnuczkę jak tanią siłę roboczą i „przedmiot” zaspokajania żądz. Światełkiem w ciemnym tunelu jest dom Pani Koziołkowej, gdzie zawsze można zjeść talerz zupy i zostać pogłaskaną po głowie. Tam łzy płyną obficie, pojawiając się w najmniej odpowiednim  momencie. To chyba jedyne jaśniejsze momenty, oczyszczające jakiś mały fragmencik serca „wioskowego głupka”. Potem codzienność wraca na swoje „właściwe” tory. Znowu praca w chlewie, krzyk matki, strach przed dziadkiem i pogłębiające się poczucie alienacji, odtrącenia.

Kiedy czara goryczy sięga brzegu, Renata postanawia uciec do miasta – Katowice, Warszawa, Szczecin (Miasto 1, Miasto 2, Miasto 3). Rozdziały oznaczone w taki właśnie sposób wskazują na uniwersalność sytuacji bohaterki. Nieważne co tu jest, koloryt lokalny czy punktowo przedstawiane zdarzenia obok, gdyż reflektory narratorki skierowane są prosto w twarz dziewczyny, prześwietlając ją do bólu. Na wylot. I jak można było się spodziewać, w każdym z tych miejsc wcale nie jest lepiej. Od początku zalewa ją fala brudu i nienawiści, a wszystko wokół sprowadza się tylko do kasy i walki o byt.

Rzucona w deprecjonującą i stygmatyzującą bezdomność dziewczyna szybko uczy się nowego życia. Poznaje prawa tutaj obowiązujące, podporządkowuje kolejnym „opiekunom”, dla których znowu jest tanią siłą roboczą. W jej życiu zmieniają się tylko okolice, twarze współtowarzyszy niedoli, a wszystko inne pozostaje tym samym. Kolejny raz niechciana i wykorzystywana musi wiedzieć, gdzie jest jej miejsce i co jej wolno, a czego nie. Gdy wreszcie w jej życiu pojawia się ktoś inny niż damski bokser czy zapuszczony, śmierdzący mężczyzna, ktoś widzący w niej prawdziwą kobietę i jej piękno, dziewczyna nie wie zupełnie, co  z tym  zrobić. Ma tylko lub aż dwie drogi do wyboru – albo wejść w to, albo iść w swoją, dobrze znaną stronę.

Powieść obyczajowo bardzo mocna i wyrazista do bólu. W pewnych momentach miałam dosyć tych makabrycznych wizji, ujęć sytuacji w taki, a nie inny sposób. Autorka bez znieczulenia aplikuje realia świata ludzi z marginesu, wyciska jak gąbkę najgorsze brudy – do ostatniej kropli. W tym morzu potworności nie ma miejsca na spokojne wody aby odpocząć, na co czeka się przecież z niecierpliwością (a przynajmniej tajoną nadzieją).

Reportażowy sposób narracji, zwracanie uwagi na szczegóły, uważna wiwisekcja postaci sprawiają, że nie bardzo ma się ochotę na dalszą lekturę. Owszem, powieść jest napisana zajmująco, jeżeli brać pod uwagę stylistykę i treść, ale brakuje tu choćby echa miłości i pocieszenia – jakby wszystko dążyło jedynie ku zagładzie.

I tak w rzeczywistości wygląda świat fabularny u Gwiazdy-Elmerych. Zdarzenia, emocje piętrzą się, nasiąkając smutkiem i beznadzieją, toczą się w dół z zawrotną szybkością – zabierając ze sobą kolejne zło. Aż stają się wielką kulą potworności, za którą nie widać już nawet cienia dobrego świata. Natomiast inne postaci są uwidocznione jakby tylko po to, by swoimi zachowaniami, słowami i gestami dopełnić w życiu „głupka” perspektywy zła.

Cóż, znajdziemy tu nieźle przedstawione studium kobiety wtrąconej w nieodwracalną samotność, niezły rysunek psychologiczny postaci. Lecz pisarka jakby trochę przedawkowała w słowach – tnących jak brzytwa jakiekolwiek choćby pozory normalności.
Anna Nogaj


Małgorzata Gwiazda-Elmerych Toto – http://www.wforma.eu/toto.html