Książki z 2023

Andrzej Ballo Niczyje

Maciej Bieszczad Pasaże

Maciej Bieszczad Ultradźwięki

Zbigniew Chojnowski Co to to

Tomasz Dalasiński Dzień na Ziemi i 29 nowych pieśni o rzeczach i ludziach

Kazimierz Fajfer Całokształt

Zenon Fajfer Pieśń słowronka

Piotr Fluks Nie z tego światła

Anna Frajlich Szymborska. Poeta poetów

Adrian Gleń Jest

Jarek Holden Gojtowski Urywki

Jarosław Jakubowski Baza

Jarosław Jakubowski Koń

Waldemar Jocher dzieńdzień

Jolanta Jonaszko Nietutejsi

Bogusław Kierc Dla tego

Andrzej Kopacki Życie codzienne podczas wojny opodal

Jarosław Księżyk Hydra

Kazimierz Kyrcz Jr Punk Ogito w podróży

Franciszek Lime Garderoba cieni

Artur Daniel Liskowacki Do żywego

Grażyna Obrąpalska Zanim pogubią się litery

Elżbieta Olak W deszczu

Gustaw Rajmus >>Dwie Historie<< i inne historie

Juan Manuel Roca Obywatel nocy

Karol Samsel Autodafe 6

Kenneth White Przymierze z Ziemią

Andrzej Wojciechowski Budzą mnie w nocy słowa do zapisania

Wojciech Zamysłowski Birdy peak experience

City 6. Antologia polskich opowiadań grozy

Książki z 2022

Andrzej Ballo Bodajże

Wenanty Bamburowicz Masy powietrza

Maciej Bieszczad Miejsce spotkania

Kazimierz Brakoniecki Oumuamua. Atlas wierszy światologicznych
 
Roman Ciepliński Schyłek

Zbigniew Chojnowski Tarcze z pajęczyny

Zbigniew Chojnowski Tyle razy nie wiem

Wojciech Czaplewski Dzieje poezji polskiej

Marek Czuku Nudne wiersze

Tomasz Dalasiński Przystanek kosmos i 29 innych pieśni o rzeczach i ludziach

Michał Filipowski Licytacja kamienia

Anna Frajlich Powroty [wiersze zebrane. tom 2]

Anna Frajlich Przeszczep [wiersze zebrane. tom 1]

Paweł Gorszewski Uczulenia

Jarosław Jakubowski Dzień, w którym umarł Belmondo

Bogusław Kierc Był sobie

Andrzej Kopacki Gra w hołybkę

Zbigniew Kosiorowski Metanoia

Franciszek Lime Formy odbioru. Poetyckie przekazy z Bezrzecza i Szczecina

Piotr Michałowski Światy równoległe

Dariusz Muszer Baśnie norweskie. tom 2

Ewa Elżbieta Nowakowska Gwiazda drapieżnik

Halszka Olsińska Przebyt

Uta Przyboś Jakoby

Agnieszka Rautman-Szczepańska Wypożyczalnia słów

Karol Samsel Autodafe 5

Karol Samsel Fitzclarence

Julia Anastazja Sienkiewicz Wilowska Planetoida, pechowy graf i wielka filozofia. Opowieści z przedwojennego Tuczna i okolic

Bartosz Suwiński Dutki

Inka Timoszyk Nieskończoność podróży

Sławomir Wernikowski Partita

Alex Wieseltier Krzywe zwierciadło

Kenneth White Ciało absolutu

City 5. Antologia polskich opowiadań grozy
 
eleWator. antologia 2012-2021. proza

Henryk Bereza. Krystyna Sakowicz. Korespondencja

Wędrówka 45. Seneka

2019-11-27 16:07

Władcy zawsze mieli doradców. W każdym czasie i miejscu. Nie wiem, czy Dżyngis Chan i Atylla ich mieli, ale trudno sobie wyobrazić, by nie. Rzymscy cesarze, o których ostatnio piszę, mieli radę cesarską i „przyjaciół”, których radzili się w różnych sytuacjach i problemach. Administracyjnych, legislacyjnych, wojskowych i wojennych. Ci bardziej zrównoważeni jak August, Wespazjan, Tytus, Trajan, Hadrian, Marek Aureliusz, że ograniczę się do pierwszych dwóch wieków, korzystali z dorady często i chętnie, ci szaleni, niezrównoważeni (przynajmniej w pewnym okresie czasu), jak Kaligula, Neron, Kommodus woleli słuchać głosu, jaki dobywał się z ich wnętrza. Nikt wszakże nie jest omnibusem, alfą i omegą i doradców mieć powinien, by zasięgnąć opinii, bo potem i tak decyzję zwykle podjąć musi sam. Po latach o tych gremiach doradców zapominamy i zdaje nam się, że to cesarz, król, wódz, prezydent czy premier myśli i działa sam. Ocena po latach spada na niego, chyba że jakiś doradca wybił się na niepodległość i przeszedł do historii. Tak jest z Lucjuszem Anneuszem Seneką, zwanym Seneką Młodszym, filozofem stoikiem, zarazem wychowawcą i doradcą Nerona od chwili, gdy matka cesarza Agryppina ściągnęłą go z wygnania i powierzyła Senece opiekę nad synem do roku 62, gdy Seneka powiedział „dość” i wycofał się z życia publicznego, osiadając w Nomentum pod Rzymem. W 65 roku filozof umarł w kąpieli, popełniając na rozkaz Nerona samobójstwo, oskarżony o udział w spisku Pizona. Ocena tego człowieka jest trudna i mamy tylu przeciwników Seneki, co jego zwolenników.

Ci, którzy są przeciw, podnoszą hipokryzję, ci, którzy są za – jego dobry wpływ na Nerona (w początkowym okresie, bo potem już nie). Prawdą jest, że po zabiciu matki (w czym może Seneka maczał palce), Agryppiny Młodszej, śmierci prefekta pretorianów Burrusa i odejściu z polityki Seneki Neron mógł objawić swą prawdziwą naturę. Rację więc miał Seneka, gdy po powrocie z wygnania z Korsyki pisał o Neronie: „Niemożliwe jest, by ów dziki lew, zakosztowawszy raz ludzkiej krwi, nie odkrył w sobie wrodzonego okrucieństwa”. Dla moich czytelników, którzy chcą się czegoś więcej o Senece dowiedzieć mam książkę Pierre’a Grimala „Seneka” (Grimal to ten od znakomitego „Słownika mitologii”). Grimal pisze o filozofie nadspodziewanie dobrze, anaizuje dogłębnie jego stoickie poglądy, choć trochę omija jego wpływ na różne polityczne decyzje augusta. Muszę przy okazji wspomnieć, że ocena Nerona się zmienia i już nie myślimy o nim jak o szaleńcy, tyranie. Cóż, do złych notowań tego cesarza przyczynili się chrześcijanie, a także współcześni Neronowi historycy i pisarze.

Zacytuję tu takie zdanie Seneki: „Ludzie mają mi za złe, że jako bogacz zalecam w mych pismach ubóstwo. A gdzież napisano, że tak nie może być? A czy biedak nie może zalecać, by człowiek był bogatym? Rzecz na tym polega, byś się nie przywiązywał do życia i w każdej chwili był gotów ze wszystkiego zrezygnować. Z bogactwa i biedy”.
Jakże to więc było z Seneką? Stoik zarazem łowca pieniędzy (pożyczki na procent) i posiadacz wielkiego majątku. Który tak przecież umiał pisać o niewolnikach: Siła to niewolnicy. Owszem, lecz i ludzie. Siła to niewolnicy. Owszem, lecz i współtowarzysze. Siła to niewolnicy. Owszem, lecz także i przyjaciele”.

Miłośnik antyku i filozofii sięgnie do źródeł: „Listów moralnych do Lucyliusza”, „Dialogów”.
Mnie Grimal przekonał. Że Seneka w tych trudnych okolicznościach wywiązał się ze swego zadania nadspodziewanie nieźle. Dla wątpiących – Stagiryta też sobie za bardzo nie poradził z Aleksandrem. Te pszczoły umieją zbierać nektar, tylko nie zawsze wiedzą, jak trafić do ula.

Obawiam się, że nasze pszczoły (xxx – pod xxx proszę sobie podstawić, kogo tam kto chce) nawet tego nektaru zbierać nie umieją...

PS
Napiszę niebawem, jak stoików i ich myślenie widzi dziś Paul Veyne, inny znawca starożytnego Rzymu.

26 listopada 2019

© Ryszard Lenc